Protestat masive në Iran për vdekjen e 22-vjeçares Mahsha Amini po marrin përmasat e një kryengritjeje sociale dhe madje të përgjakshme. E reja ra në koma ndërsa po ndalohej nga policia e moralit në Teheran. Ajo vdiq 24 orë më vonë në spital. Që atëherë, zemërimi nuk është shuar. Demonstrata masive u zhvilluan dje në të paktën 31 shtete dhe në kryeqytet, ndërsa të paktën 32 protestues janë vrarë.
OJQ- ja Iran Human Rights (IHR) me bazë në Oslo raporton qindra të plagosur dhe akoma më shumë të arrestuar, duke pretenduar për një goditje të dhunshme. Televizioni shtetëror këmbëngul për një numër shumë më të ulët, duke këmbëngulur për 17 të vdekur. Mes tyre, pohon ai, ka edhe shumë policë që ranë viktima të protestuesve. Zyrtarët iranianë po përpiqen të bindin audiencën e brendshme dhe përtej kësaj nuk ka asnjë përfshirje të forcave të sigurisë në vdekjen e protestuesve. Mirëpo, demonstratat për vdekjen e vajzës së re janë kthyer në demonstrata antiqeveritare.
Në Iranin jugor, protestuesit dogjën një portret të madh të gjeneralit Qassem Soleimani, i cili u vra në janar 2020 nga një sulm i SHBA-së në Irak. Në Teheran dhe në pjesën tjetër të vendit, protestuesit vunë zjarrin stacioneve të policisë dhe makinave të patrullimit dhe bërtitën parulla kundër regjimit, njoftoi agjencia e lajmeve Irna. Në një pamje të tillë që ka pushtuar mediat sociale, një grua e moshuar del në rrugët e qytetit verior të Irakut, Ras me kokën e saj të zbuluar, duke bërtitur “vdekje Khamenei”. Ai ka qenë lideri suprem fetar i Iranit që nga viti 1989. Ai ishte gjithashtu president i vendit nga viti 1981 deri në vitin 1989. Policia u përgjigj duke përdorur gaz lotsjellës dhe duke bërë disa arrestime.
Elderly woman in Iran takes off headscarf, joins the youth protests, chanting “death to Khamenei”. One of few in streets who knew how life was in Iran before the Islamic revolution 1979: pic.twitter.com/hz5BJ2j50E
— Joyce Karam (@Joyce_Karam) September 22, 2022
Interneti ka luajtur një rol katalitik në këtë zgjim social, me mijëra gra që hynë në mediat sociale për të shprehur zemërimin e tyre. Veç kësaj, kishte me mijëra video, të cilat tregonin masivitetin e mobilizimeve, por edhe reagimet e dhunshme të policisë. Kjo është gjithashtu arsyeja pse rrjetet celulare janë mbyllur kryesisht dhe qasja në Instagram dhe WhatsApp është kufizuar, sipas mediave perëndimore. Ka pasur një ndërprerje pothuajse të plotë të aksesit në internet në pjesë të provincës së Kurdistanit perëndimor të Iranit që nga e hëna pasdite, dhe ndërprerje rajonale në pjesë të tjera të vendit, përfshirë Teheranin.
“Pas një vendimi të zyrtarëve, qasja në Instagram nuk është më e mundur që nga mbrëmja e së mërkurës, ndërsa qasja në WhatApp është gjithashtu problematike”, raportoi agjencia e lajmeve Fars. Kjo masë është marrë për shkak të “veprimeve të kundërkryengritësve kundër sigurisë kombëtare në mediat sociale”, shpjegoi ai. Demonstrata kundër regjimit iranian u regjistruan edhe jashtë Iranit, si në Bejrut dhe Stamboll. Aty femrat kanë vazhduar të presin gërshetat para kamerave për të treguar se flokët u përkasin atyre dhe bëjnë çfarë të duan me to. Dhe kjo, pasi 22-vjeçari Makhsa vdiq javën e kaluar pasi u arrestua në Teheran për “veshje të papërshtatshme”.
The US has imposed sanctions on Iran’s feared morality police, accusing it of “abuse and violence against Iranian women”.
The move follows unrest over the death of Mahsa Amini, who died in police custody.https://t.co/MbOxo6IPlf pic.twitter.com/gg6uIyrzyH
— DW News (@dwnews) September 22, 2022
Gabimi i saj? Një tufë flokësh kishte ikur nga hixhabi. Duke folur për hixhabet, intervista e planifikuar e presidentit iranian Ebrahim Raisi për CNN u anulua për shkak të refuzimit të gazetares Christiane Amanpour për të mbajtur shaminë për të folur me të. Sipas vetë Amanpour, një këshilltar i presidentit iranian shkoi për ta parë atë rreth 40 minuta para fillimit të intervistës së planifikuar dhe i tha asaj se Ebrahir Raishi i ka “sugjeruar” shaminë “sepse po kalojmë muajt e shenjtë të Muharremit dhe Safarit”. “Kam refuzuar me mirësjellje. Jemi në Nju Jork, ku nuk ka asnjë ligj apo traditë për mbajtjen e shamisë. Vura re që asnjë ish-president iranian nuk e kishte kërkuar këtë kur i intervistova jashtë Iranit”, u përgjigj gazetari i lindur në Britani nga një baba iranian.
Megjithatë, presidenti vazhdon të pohojë se asgjë e pakëndshme nuk i ka ndodhur 22-vjeçares. “Ka liri të shprehjes në Iran, por skenat e kaosit janë të papranueshme”, tha ai në selinë e OKB-së. Megjithatë, nuk duhet harruar se është ai që me ardhjen e tij në pushtet vendosi korniza më të rrepta për gratë dhe mënyrën e veshjes së tyre. Si rezultat, shumë janë rrahur me shkopinj dhe fjalë për fjalë janë tërhequr zvarrë për flokë në automjete, furgona policie. Versioni zyrtar i vdekjes së fëmijës së saj mohohet nga vetë familja e saj. Babai i Amini akuzoi autoritetet se kishin gënjyer për vdekjen e vajzës së tij. Ai tregoi, në fakt, se mjekët nuk e lanë ta shihte pas vdekjes së saj. Frika e një shpërthimi të luftës civile tani është e përhapur. Regjimi teokratik i Iranit nuk do të tërhiqet, dhe as krahu i tij i gjatë i policisë morale dhe milicive paraushtarake. Këto i përkasin Rojeve të Revolucionit. Vlen të theksohet se burrat e organeve në fjalë janë mobilizuar edhe në raste të tjera në të kaluarën me synimin për të shtypur ngjarjet e protestës.
Women in Iran are burning their hijabs, cutting their hair and protesting for freedom. Sending love to the brave women in Iran. I hope the world is watching #MahsaAmini pic.twitter.com/UjNQX16Pas
— Will Ahmed (@willahmed) September 23, 2022
Megjithëse rrethanat e vdekjes së Amini supozohet të hetohen, autoritetet iraniane akuzojnë vendet e huaja për nxitje të tensionit. Ata iu referuan vendeve specifike pa emër dhe grupeve opozitare iraniane të mërguara si pas kryengritjeve. Kjo nuk është hera e parë që Irani është në valë protestash. Në vitin 2009, miliona iranianë dolën në rrugë duke kërkuar reforma, duke vënë në pikëpyetje rezultatin e zgjedhjeve presidenciale. Më pas një e re 27-vjeçare u vra nga një snajper. Neda Aga Soltan u bë brenda natës një simbol i lëvizjes protestuese.
Autoritetet iraniane thanë se do të nisin një hetim për shkakun e vdekjes së saj, ndërsa fillimisht folën për një atak kardiak që e vuri në koma. Babai i saj ankohet se nuk i lejohet ta çojë trupin e vajzës së tij te mjeku mjekësor.
Zemërimi
Incidenti shkaktoi zemërim masiv në mesin e popullatës dhe protestat më të këqija në vend që nga viti 2019. Makhsa ishte me origjinë kurde, kështu që shumica e trazirave janë regjistruar në veriperëndimin e mbizotëruar nga kurdët e Iranit, por janë përhapur në kryeqytet dhe të paktën 50 qytete dhe qyteza në të gjithë vendin, me policinë që përdor dhunën për të shpërndarë protestuesit. Në verilindje, protestuesit brohoritën “do të vdesim, do të vdesim, por do ta marrim përsëri Iranin” pranë një stacioni policie të cilit gjithashtu iu vu zjarri.
Qeveria aktuale e Iranit ka zgjeruar kompetencat e policisë fetare, duke lejuar një forcim të qëndrimit të tyre, i cili shpesh raportohet se shkon përtej kufijve edhe të urdhrave të tyre të rreptë, pas zgjedhjes së ekstremistit Ibrahim Raishi në presidencën e vendit në gusht 2021. Megjithatë, siç theksojnë vëzhguesit ndërkombëtarë në Teheran, përveç praktikave ekstreme teokratike të regjimit, problemet ekonomike në Iran kanë nxjerrë edhe njerëzit në rrugë, të cilat po përkeqësohen muaj pas muaji dhe po i bëjnë iranianët më kritikë ndaj qeverisë.
Ky kombinim shpërthyes duket se krijon një front të madh antiqeveritar, madje edhe anti-islamist në rrugë dhe në internet, të ngjashëm me atë të 13 viteve më parë, pas vdekjes së Neda Aga Soltan, një femër simbol i rezistencës ndaj regjimit teokratik pasi u vra gjatë një demonstrate. Mbetet për t’u parë se ku mund të shkojnë trazirat në Iran, pasi nuk duket të jetë një valë e thjeshtë protestash, por ndoshta një proces introspeksioni nga njerëzit se çfarë lloj vendi duan të kenë dhe si të qeverisen.
